شهرستان گرمي
تاریخچه و وجه تسمیه گئرمی
اولین شهر و مرکز شهرستان مغان، شهر گرمی بود، که تا سال ۱۳۷۰ به عنوان مرکز مغان شناخته می‌شد. شهرستان مغان از سال ۱۳۷۰ به سه شهرستان مستقل گرمی (مغان)، پارس آباد و بیله سوار تقسیم شد. علت بوجود آمدن این شهر درطول تاریخ می‌توان به تنها راه ارتباطی بودن آن بین نقاط مختلف آذربایجان با شمال رودخانه ارس ونواحی قفقاز وقره باغ و آران اشاره کرد که همواره محل عبور تجاروبازرگانان وهمچنین محل عبور سپاهیان ایرانی در زمان وقوع جنگ اشاره کرد. ر باره وجه تسمیه نام گئرمی چندین نظر وجودارد: این شهر بعدها بنا به عللی ویران شده ومجددا" از۹۰۰سال پیش آبادانی خودرا بدست آورده‌است برخی آن را از واژه گئرامنه به معنی چند عشیره که دارای چراگاه مشترک می‌باشند وبه رئیس آنان گئرامنی می‌گفتند، میدانند. تعداد دیگری اعتقاد دارند این شهر در زمان بابک خرمدین بذ یا بذین داشته‌است ومحل آنرا بین محله قلعه باشی و روستای اله درق میدانند وقلعه دئیو قالاسی را قلعه بذ می دانند. برخی ازمورخان معتقدند این خطه از قدیم محل زندگی چند زنتو از پارتها بوده و واژه گئرمی در گویش پارتها یک واژه مقدس بوده ووجود گورهای خمره‌ای را دلیل می‌آورند. مورخان ومحققان دیگری معتقدند این واژه از واژه‌های سومری بوده واز دوقسمت ((گئر)) و ((می)) تشکیل شده‌است گئر به معنی آبادی وجای مشخص ویا خانه و می به معنی قوانین آسمانی پس گئرمی یعنی خانه قوانین ودستورات آسمانی. با توجه به قرارگیری این خطه در منطقه مغان و جایگاه مقدس منطقه مغان نزد مغ‌ها که دارای چندین آتشکده در منطقه بوده ومغ‌ها برای برگزاری مراسمات مخصوصی در ایام مشخصی از سال به این منطقه سفر می‌کردند ووجود کوه چند قلعه در نزدیکی ویا خود این شهر مثل دئیو قالاسی در۵۰۰متری شهر، اینی قالاسی در۷ کیلومتری شهروقلعه برزند در۱۰کیلمتری و قیزقالاسی در فاصله۱۵ کیلومتری این شهر بنظر می‌رسد دو نظر اخیر به واقعیت نزدیک بوده ونام شهر یکی از دو نظریه آخر این بحث باشد. نامیدن شهر بخاطر قبیله چم که از یمن به این خطه کوچیده‌اند ودر بین اهالی شهر به حسنلو مشهور هستند ریشه در تعصبات قومی داشته وخالی از واقعیت می‌باشد چراکه این قبیله ۲۰۰الی۳۰۰سال است که به این شهر کوچ کرده‌اند وپیران آن خودرا متعلق به سرزمین یمن وبعضی هایشان متعلق به اطراف بصره می‌دانستند.
جغرافیا و طبیعت
شهرستان گرمی از شمال با شهرستانهای بیله سوار و پارس آباد، از غرب به شهرستان اهر (آذربایجان شرقی) از جنوب به شهرستان مشگین شهر و از شرق به جمهوری آذربایجان (بخش‌های سالیان، جلیل‌آباد و یاردیملی) همسایه‌است به طوریکه گمرک آن قدمت تاریخی داشته ودارای ساختمان و ابنیه در روستای آزادلوی بخش موران بوده‌است، وعرصه آن زمینها با سند رسمی بنام گمرک ایران سند زده شده‌است.
شهرستان گرمی از جنوب به دامنه کوههای صلوات، از شمال به کوههای خروسلو از غرب به رود دره رود و از شرق به بالهارود محدود می‌شود.
 |
شهرستان بیله سوار شهرستان پارس آباد | |
||
| جمهوری آذربایجان |  |
آذربایجان شرقی (شهرستان اهر) | ||
 شهرستان گرمی  |
||||
 |
||||
| شهرستان مشگین شهر |
پست ترین نقطه شهرستان در شمالغرب شهرستان و در روستای خان محمدلو واقع است که حدود ۲۴۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و مرتفع‌ترین نقطه شهرستان کوههای صلوات در جنوب روستای خان کندی است که حداکثر ۲۵۰۰ متر ارتفاع دارد. رودهای مهم شهرستان عبارتند از: بالهارود، دره رود، سامبول چایی، زنگیرچایی، تولون‌چایی (رودخانه تولون), داش دیبی. بارش سالانه در شهرستان از شرق به غرب و از جنوب به شمال کاهش می‌یابد به طوری که بارش در منطقه داش دیبی (منتهی الیه شرق شهرستان) به ۵۰۰ میلیمتر در سال و در منطقه خان محمدلو (منتهی الیه شمالغربی شهرستان) به کمتر از۲۵۰ میلیمتر می‌رسد. بطور کلی میزان بارش در شهرستان از متوسط بارش کشور بیشتر است و موجب شده تا تا کشاورزان آن به محصول خوبی از غلات وحبوبات خصوصا گندم، جو، نخود و عدس دست یابند.[۴]
-
طبیعت روستای خان کندی در مرز جمهوری آذربایجان
-
طبیعت روستای سیا در مرز جمهوری آذربایجان
-
گلهای لاله زنبق - منطقه موران
-
روستای تولون
-
طبیعت روستای اوماستان
-
روستای تنگ نزدیک گرمی
-
محله هلال احمر شهر گرمی
جمعیت
جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۸۵ به حدود ۱۲۸ هزار نفر رسید. مردم این شهرستان مسلمان و ۹۹٪ شیعه می‌باشند و به زبان ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند.
جاذبه‌های گردشگری
شهرستان گرمی آب وهوایی مطبوع و خنک در تابستان و زمستانهایی نه چندان سرد
دارد. وجود کوههای سر سبز، چشمه ساران متعدد، دریاجه سد گیلارلو، منطقه
جنگلی اینی و آلای له، نوار مرزی آذربایجان، رودخانه‌های دره رود، بالهارود، جیین چایی، روستاهای تنگ، تولون، خان کندی، قوزلو (مغان)، داش دیبی، بیک باغی، افجه، مولان، قیز قالاسی، آوسوران «av,soran» (مکاتبات دولتی افسوران)، سالالا (سلاله)،الگو:اله دره
و سایر روستاهای منطقه قره آغاج از جاذبه‌های دیدنی آن می‌باشد. از محلات
قدیمی این شهر می‌توان محله موجره، قالاباشی، یوخاری باش(صاحب الزمان)چشمه
باشی را نام برد. همچنین در روستاهای اطراف چندین زیارت گاه وجود دارد که
در محل به آن اوجاق می گویند مثل اوجاق روستای آلازار که معروف است متعلق
به‌امامزاده محمدبن حنفیه می‌باشد. اوجاق روستای قلعه برزند که متعلق
به‌امامزاده محمدبن هاشم است و اوجاق میروو که به نواده پیرزید تعلق دارد.
خرابا مسجد یا مسجد غریبان:ساخت اولیه آن به دوران قاجا برمیگردد ودر
روستای اینی واقع شده وهمه ساله پذیرای هزاران عزادار حضرت امام حسین (ع)
است و اخیرا" باهمت اهالی شهرستان تجدید بنا شده‌است. دریاچه سد گیلارلو
ازدیگرنقاط گردشگری می‌باشد.
تاریخچه گرمي:
قدمت تاریخی این شهرستان چند هزار سال هم تخمین زده می‌شود. آثار و اشیاء تاریخی ارزشمند مربوط به دورهٔ ایران باستان که از منطقهٔ گرمی کشف شده در موزهٔ کاشان نگهداری می‌شود. تپه باستانی (آغامعلی تپه سی)[نیازمند منبع] سند معتبری از پیشینه تاریخی این شهربوده که در ۹ کیلومتری شهر و در نزدیکی روستای (شوکورلو) واقع است. همچنین اولین پارچه در تپه همت که دراصل به رنگ قرمزبوده ودارای زمینه شطرنجی با نشان صلیب شکسته یا همان گردونه خورشید یا گردونه مهر می‌باشد بافته شده در ایران درتپه همت روستای سالالا (در مکاتبات دولتی سلاله) از توابع شهرستان گرمی کشف شده که هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. به تازگی سنگ قبرهای تاریخی در گورستان حفاظت شده روستای آلیله مغان(گئرمی) کشف گردیده این سنگ قبرها مربوط به دوره تیموری، اسلامی دارای نقوش هندسی دوره اسلامی است و آیاتی از قرآن کریم به خطوط نسخ عربی و کوفی بر روی آنها حکاکی شده‌است. گورستان آلیله باید جزو آثار ثبت ملی شده دانست، قدمت سنگ قبرهای شناسایی شده به ۷۵۰ سال پیش برمی گردد. حالت محرابی و گنبدوار این سنگ‌ها بیانگر این است که سنگ قبرها بر مزار افراد مذهبی و مورد احترام نصب شده‌اند. همچنین قدمت شهرستان گرمی به ۲۵۰ سال قبل از میلاد برمی گردد و در روستاهای رمضانلو، دریامان و پرمهر آثاری از دوره اشکانی کشف شده‌است.
- اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گرمی مغان؛ سایت اطلاع رسانی این شهر نوشته‌است:
هرستان مغان که با نامهای موغان، مغکان، موقان و ولاسگان یا بلاسگان در متون جغرافیای تاریخی از آن یاد شده؛ به عنوان یکی از مراکز استقرار و زندگی اقوام پیش از تاریخ بوده‌است. یافته‌های باستان شناسی نشان می‌دهد که دشت مغان از دوران نوسنگی مسکون بوده‌است. ا نشانه‌هایی از سکونت این دوران در تراس دوم دشت مغان مشاهده گردیده‌است. اما نشانه‌های خیلی واضح و معتبر از سکونت گاههای دوران عصر مفرغ قدیم که به فرهنگ کورا _ ارس معروف است؛ از محوطه‌هایی چون نادر تپه سی آصلاندوز، خان تپه سی، کول تپه سی و یاریم تپه دشت مغان مشاهده شده‌است. در دوران عصر آهن که بلا فاصله بعد از عصر مفرغ شروع می‌گردد و در حدود ۳۸۰۰ سال پیش آغاز می‌شود؛ دشت مغان به عنوان حلقه ارتباطی بین مناطق تالش، دست اردبیل، دشت مغان جمهوری آذربایجان و شرق دریای خزر و استپ‌های بین رود کورا و ارس در شمال غرب جمهوری آذربایجان و جنوب گرجستان بوده‌است. در مطالعات عصر آهن جنوب دریای خزر به خصوص گیلان و تالش تاثیرات استقرارهای همزمان دشت مغان را به وضوح می توان مشاهده نمود. در دوران بعد یعنی هزاره اول قبل از میلاد دشت مغان مرکز سکونت اقوامهای گوناگونی مثل کادوسیها، آماردها، آلبانها، بلغارها، هونها، اورارتوها و مادها بوده‌است. در واقع بدلیل موقعیت جغرافیایی دشت مغان و ارتباط سهل الوصول آن با قفقاز اقوام ساکن در دشت مغان با اقوام مستقر در قفقاز جنوبی تقریبا یکسان بوده‌است. به طوریکه اقوام ساکن در دشت مغان همواره از یک نوع حکومت مستقلی برخوردار بوده‌اند. در دوران بعد از مادها و همزمان با دوران هخامنشیان این منطقه بین اقوام مختلف قفقازی دست به دست می شده‌است. تا اینکه در دوران اشکانی دشت مغان به عنوان یکی از مراکز تمدنی این قوم در آمد. در این دوران دشت مغان به دلیل نزدیکی به منطقه مورد مناقشه دولتهای اشکانی و روم یعنی آسیای صغیر و ارمنستان، بعنوان یکی از مناطق پشتیبانی از خطوط مقدم نبرد مورد توجه قرار گرفت.
در این زمان بود که جمعیت ساکن در دشت مغان سیر صعودی پیدا کرد و وجود قبور خمره‌ای شکل و نیز قبور نوع قدیمی تر دوران اولیه اشکانی یعنی تخته سنگهای بزرگ و قبور صندوقی شکل موید این مطلب هستند. در منطقه موران تجمع این نوع قبور و استقرارهای روی تپه‌های کوچک طبیعی که در بین مردم منطقه به اصطلاح ” دوه بوینی ” یعنی گردن شتر شهرت دارد؛ نشانگر افزایش جمعیت نسبت به دوره‌های قبل دارد. کثرت استقرارهای دوران اشکانی بسیاری از محققین و پژوهشگران و حتی مردم منطقه را به پذیرش این نظریه سوق داده که اولین دوران استقرار شهرستان مغان و به خصوص گرمی دوره اشکانی بوده‌است. ولی با توضیحاتی که داده شد بطلان مطلب فوق بیش از پیش آشکار می‌شود. در دوران ساسانی دشت مغان حد فاصل قلمرو ساسانی و دولتهای قفقاز بوده‌است. در این دوران شمال دشت مغان یعنی محدوده‌های فعلی شهرستان پارسآباد و تراس اول دشت بیشتر مورد توجه واقع می‌شود. در این دوران با ایجاد شبکه آبیاری وسیع قسمتهای اعظم تراس اول دشت مغان زیر کشت می‌رود. یافته‌های اخیر باستان شناسی کانالهای عظیم انتقال آب رود ارس را به قسمتهای داخلی تر دشت تقریبا همین محدوده فعلی کانالهای آبیاری، تایید می‌کند. در دوران اسلامی دشت مغان سالهای اولیه خلافت عباسی بطور مستقل به حیات خود ادامه می‌دهد. در این دوران بابک با ایجاد قلاع نظامی در دشت مغان، مشگین شهر، منطقه قره داغ سالها در مقابل حکومت خلافت عباسی مقاومت می‌کند. تا اینکه با خیانت تنی چند از نیروهای تحت امرش مغلوب حومت عباسی می‌شود.
جايگاه گرمي در تقسیمات کشوری:
قبلا این شهرستان مساحت زیادی داشت ولی بعد از ایجاد استان اردبیل دهستانهای انجیلو، گوده گهریز، قیزقالاسی، دمیرچی خراباسی، صلوات وخیلی‌های دیگر از این شهرستان جدا وجزو شهرستانهای مشکین شهر، بیله سوار، اصلاندوزو پارسا آباد و اهر گردیدند.
- بخش مرکزی شهرستان گرمی
- دهستان اجارود غربی: شامل روستاهای تولون، خان کندی، لسکه درق، عزیزلو، سلیمانلو، مشهدلو، بنه، جین کندی دریامان، دیزج، بیلداشی، مغوان یا موغان، تکانلو، اونبیربیگلو، بشیرلوی علیا، چونزه علیا، رحیملو، شوربلاغ، گیلارلو، مجیدلو، شهرک ولیعصر، ارمارمشهدلو، انگورد، اولی کندی، بشیرلوی سفلی، تازه کندلنگان، تکدام، تولیر، غفارکندی، چونزه سفلی، چونگنش، قره قوچ /حجت اباد، داش بلاغ، لله بلاغی، امیر کندی، لنگان
- دهستان اجارود مرکزی:شامل روستاهای:اوجاق الازار، امراهلو، ایلخچی سفلی، حسن کندی، خانبلاغی، زنگیر، اژدرلو، القناب، ایلخچی علیا، حمزه خانلو، قهرامانلو، ماه پری
- دهستان انی:شامل روستاهای:اینی علیا، اینی وسطی، اینی سفلی، ایزماراسفلی، ایزمارا علیا، قنبرلو، ایلخچی علیا، الیله، بیرق، جی جال، شاوون، قوزلو.
- دهستان اجارود شمالی (به مرکزیت روستای شکرآب)شامل روستاهای:ارانچی، انگورتلار/اژدرلو، چونه خانلو، سیدکندی، شکراب، شکرلوی سفلی، فرضی کندی، هاچاکندتازه، قاطریوران سفلی، قاطریوران علیا، بابی کندی، بهرام اباد، بیک باغی، حواس کندی، خامسلوة، ساری نصیرلو، شکرلوی علیا، شوردرق انی، صغیرلر، قزل گونی، کچلر، کله سرسفلی، کله سرعلیا، مشهدلو، نجفقلی قشلاقی، نقاره
شهرها: گرمی
- بخش انگوت انگوت (Üngüt)
- دهستان انگوت شرقی
- دهستان انگوت غربی
- شامل روستاهای قره آغاج سفلی -قره آغاج علیا-زیوه-قره خان بگلو-آقامحمدبیگلو-اللهیارلو-گوده کهریز-قوزدی-قوری دره-سیدلر-لکره آباد-قلیج خانلو-
- دهستان پائین برزند شامل روستاهای:ارزنق، اسمعلی کندی، تکبلاغ شرفه، توسانلو، دامداباجا، زرگر، شرفه، شاهماربیگلو، قاسم کندی، نصراله بیگلو، نوراله بیگلو، ابراهیم کندی، آقداش علیا، آقداش سفلی، تکدام، داشبلاغ، حاج احمدکندی، حسین خانلو، درگاهلو، دمیرچی دره سی علیا وسفلی، طاووس دره سی، علی محمدلو، ماراللوی کلبلو، میکائیل دره سی،
شهرها: تازه‌کند انگوت
- بخش موران (Moran)
- دهستان اجارود شرقی
- دهستان آزادلو (آزادلی)